မင္ ေခတ္ နာမည္ႀကီး ခရီးသြား ပညာရွင္ ရႊီရွာခက္က ထိန္ခ်ံဳး ေပးဟိုင္စိမ့္ေျမကို ေရာက္ေတာ့ ဒီေနရာရဲ႕ ထူးျခားတဲ့ ဘူမိေဗဒ အသြင္အျပင္ကို အံ့ၾသလို႔ မဆံုးေတာ့ပါ။ သူရဲ႕ “ယူနန္ အေနာက္ဘက္ ခရီးစဥ္ မွတ္တမ္း”မွာ ဒီလို စာပိုဒ္ မွတ္သားခဲ့တယ္။ “ေရျပင္ႀကီးက ဧက ေထာင္ခ်ီတယ္။ အထဲမွာ ျမက္ပင္ စိမ္းစိမ္းစိုစို ေပါက္ေနတယ္။ ေပါေလာေပၚေနတဲ့ ျမက္ခင္းစင္လိုပဲ၊ ျမစ္ေခ်ာင္းမ်ား ၾကားထဲကေန ျဖတ္သြား။” ဒီစာပိုဒ္ဟာ ထိန္ခ်ံဳးေပးဟုိင္ စိမ့္ေျမရဲ႕ ထူးျခားဆန္းၾကယ္ေသာ သဘာဝ႐ႈခင္းကို သရုပ္ေဖာ္ထားတယ္။ 

  ဒီေနရာမွာ ေရျမက္ ထူထပ္ေနတယ္။ အျမစ္မ်ား ေရာယွက္ ၿငိတြယ္ ေနတယ္။ တစ္ရက္ၿပီး တစ္ရက္၊ တစ္ႏွစ္ၿပီး တစ္ႏွစ္ ျမက္ေဟာင္း ပုပ္သြားၿပီး ျမက္သစ္ဟာ ပုပ္သြားတဲ့ ျမက္ရဲ႕ အျမစ္ေပၚမွာ ျပန္ေပါက္လာ၊ ၿပီးေတာ့ ျပန္ ပုပ္သြား။ ၿပီးေတာ့ အသစ္ ျပန္ေပါက္လာနဲ႔ ေနာက္ဆံုး ျမက္ေကာ္ေစာ အျပင္လိုက္ ျဖစ္လာၿပီး ေရေပၚမွာ ေပါေလာ ေပၚေနတယ္။ ျမက္ကၽြန္းကေလးေတြနဲ႔ တူေနတယ္။ သာမန္အားျဖင့္ အထူ ၁ မီတာေက်ာ္တယ္။ ဖိနပ္ခၽြတ္ၿပီး ေျခပလာနဲ႔ “ျမက္ကၽြန္း”ေပၚမွာ ေလွ်ာက္ရင္ ေရျမဳပ္ေပၚ ေလွ်ာက္ရတဲ့ အတုိင္းပဲ။

  ေဒသခံေတြက အပိုင္းေလး ျဖစ္ေအာင္ ျဖတ္ထားတဲ့ ျမက္တန္းကို ဝါးေဖာင္လုိ သေဘာထားၿပီး ေလွာ္ၾကတယ္။ ငါးပုဇြန္ ဖမ္းၾကတယ္။ တခ်ိဳ႕ဆို ျမက္တန္းေပၚမွာ အေပါက္ ေဖာက္ၿပီး ငါးမွ်ားတံကို အေပါက္ထဲ ထိုးထည့္ၿပီး ငါးမွ်ားၾကတယ္။ ေပ်ာ္စရာႀကီး။

  

       ဒီမွာက ႏွစ္စဥ္ ဧၿပီလ လလယ္နဲ႔ လေႏွာင္းပိုင္းဟာ အလွဆံုးပဲတဲ့။ အဲ့ခ်ိန္မွာ ေပးဟိုင္သစ္ခြ ပြင့္ၿပီ။ လွလို႔ မဆံုးေတာ့ဘူး။ ဧၿပီလ လလယ္နဲ႔ လေႏွာင္းပိုင္းမွာ ငွက္ၿမီးသစ္ခြ ပြင့္တာ အလန္းဆံုးပဲ။ ခရမ္းေရာင္ မိုးတိမ္ အျပင္လိုက္ကို ျမက္ေကာ္ေစာေပၚ ခင္းထားတဲ့ အတိုင္းပဲ။ အထူးသျဖင့္ ေနဝင္ ဆည္းဆာခ်ိန္မွာ ေရႊေရာင္ဆည္းဆာက ခရမ္းေရာင္ စိမ့္ေျမေပၚ ပက္ျဖန္းထားတဲ့ ႐ႈခင္းဟာ အႏိႈင္းမဲ့ေအာင္ လွေနပါတယ္။

       ထိန္ခ်ံဳးစိမ့္ေျမဟာ မ်ိဳးစိတ္ ဗီဇ ဂိုေဒါင္ စစ္စစ္ ပါပဲ။ ၎ရဲ႕ ထူးျခားသည့္ ေဂဟပတ္ဝန္းက်င္မွ တန္ဖိုးႀကီး ငွက္မ်ားနဲ႔ ပန္းမန္မ်ားကို ေမြးထုတ္ေပးသည္။ နယ္ေျမအတြင္း အေၾကာပံုစံ အပင္(vascular plant) ၁၅၉ မ်ိဳး ရွိသည္။ ထိုထဲတြင္ ႏိုင္ငံေတာ္၏ ပထမအဆင့္ ကာကြယ္ေသာ အပင္မွာ ေရၾကာပန္း(Brasenia) ပါဝင္သည္။ ႏိုင္ငံေတာ္၏ ဒုတိယအဆင့္ ကာကြယ္ေသာ အပင္ ၅မ်ိဳးမွာ ငွက္ၿမီးသစ္ခြ၊ အိပ္ေနေသာ ၾကာပန္း(Nymphaea L.)၊ ကၽြဲေခါင္းသီး အရိုင္းပင္၊ ဖဲႀကိဳးျမက္(Spiranthes sinensis (Pers.) Ames) ႏွင့္ ငန္းေမြးပန္း(Habenaria dentata (Sw.) Schltr.) ဟူ၍ ရွိသည္။ နယ္ေျမအတြင္း၌ တိရစၦာန္ ၉၁ မ်ိဳး ရွိသည္။ ထိုထဲတြင္ ႏိုင္ငံေတာ္ ပထမအဆင့္ ကာကြယ္ေသာ တိရစၦာန္ ၃မ်ိဳးမွာ ငွက္က်ားျဖဴ(Ciconia nigra)၊ လည္ပင္းမည္း အၿမီးရွည္ငွက္(Syrmaticus humiae) ႏွင့္ ေရႊသိန္းငွက္(Aquila chrysaetos)တို႔ ျဖစ္သည္။ ႏိုင္ငံေတာ္ ဒုတိယအဆင့္ ကာကြယ္ေသာ တိရစၦာန္ ၁၅ မ်ိဳးရွိသည္။ ဥပမာ Centropus bengalensis ငွက္၊ ႏႈတ္သီးဝါ ျမစ္ပ်ံလႊား (Sterna aurantia)၊ Tylototriton verrucoosus Anderson အေကာင္ စသည္တို႔ ပါဝင္သည္။

       မဟာဆန္ၿပီး စိတ္ေကာင္းရွိတဲ့ ငန္းျဖဴေလး(swan)၊ ပိန္ရွည္ေလးနဲ႔ ဗ်ိဳင္းျဖဴေလး၊ ေအးေဆးတဲ့ ကၽြဲႀကီး၊ အုပ္စုဖြဲ႔ ေနၾကတဲ့ ဘဲရိုင္း၊ ရုိးအတဲ့ ရုပ္ကေလးနဲ႔ ငန္းႀကီး(geese)၊ ကိုယ့္ကိုယ္ကို နိမ့္ခ်ၿပီး ေအးေဆးတဲ့ ယူနန္ဘဲ၊ မဟာဆန္တဲ့ အေမရိက ငန္း၊ ျမက္ေကာ္ေစာမ်ားအၾကား ကူးလူးေနတဲ့ ငါးပုဇြန္မ်ား၊ ကန္ေအာက္ေျခမွာ ပုန္းေနတဲ့ ခရုမ်ား ဒါေတြအားလံုးဟာ သဘာဝ တရားႀကီးက ထိန္ခ်ံဳး စိမ့္ေျမအရပ္ကို ေပးအပ္တဲ့ ရတနာသိုက္ႀကီးပါပဲ။ ဒီေနရာမွာ လူႀကီးမင္းသည္ လူ နဲ႔ သဘာဝ သဟဇာတ ျဖစ္စြာ ေနထိုင္ျခင္း ဆိုတာကို နက္နက္နဲနဲ ခံစားႏိုင္မယ္။

       ထိန္ခ်ံဳး စိမ့္ေျမတြင္ တန္ဖိုးႀကီး ေရျမက္မ်ားသည့္အျပင္ ငွက္အမ်ိဳးအစားလည္း မ်ားသည္။ ဤက်ယ္ျပန္႔ေသာ ျမက္တန္း ႏွင့္ သန္မာေသာ ေရျမက္မ်ားသည္ ငွက္အမ်ိဳးမ်ိဳးအတြက္ စိတ္ကူးထဲက ေနအိမ္ ပါပဲ။ ပညာရွင္မ်ား၏ ေလ့လာစံုစမ္းမႈအရ စိမ့္ေျမ သဘာဝ ေဘးမဲ့ဇုန္အတြင္း တိရစၦာန္ ၃၇၇ မ်ိဳး ရွိသည္။ ထိုထဲတြင္ ႏိုင္ငံေတာ္ ပထမအဆင့္ ကာကြယ္ေသာ တိရစၦာန္ ၃မ်ိဳးမွာ ငွက္က်ားျဖဴ(Ciconia nigra)၊ လည္ပင္းမည္း အၿမီးရွည္ငွက္(Syrmaticus humiae) ႏွင့္ ေရႊသိန္းငွက္(Aquila chrysaetos)တို႔ ျဖစ္သည္။ ႏိုင္ငံေတာ္ဒုတိယအဆင့္ ကာကြယ္ေသာ တိရစၦာန္ ၁၅ မ်ိဳးမွာ Centropus bengalensis ငွက္၊ ႏႈတ္သီးဝါ ျမစ္ပ်ံလႊား (Sterna aurantia)၊ Tylototriton verrucoosus Andersonအေကာင္ စသည္တို႔ ပါဝင္သည္။

       ျမက္တန္းထဲမွ ေျမာင္းမ်ား၊ အေပါက္မ်ားထဲတြင္ ေပါၾကြယ္ေသာ ငါးကေလး၊ ပုဇြန္ကေလးတို႔သည္ ေရငွက္မ်ားအတြက္ စားေကာင္းေသာက္ဖြယ္ ျဖစ္ေနသည္။ ဗ်ိဳင္း ႏွင့္ ဘဲရိုင္းမ်ား အုပ္စုလိုက္ ရွိေနသည္။ ေမာ္ေတာ္ဘုတ္ ႏွင့္တူေသာ ေဗဒါပင္မ်ားလည္း ရွိသည္။ အသည္းငယ္ေသာ ေရငံုး ရွိသည္။ ျမက္ခ်ံဳထဲတြင္ ပုန္းေနၿပီး လူကို ေျခာက္လွန္႔တတ္တဲ့ ေရငွက္ႀကီးလည္း ရွိသည္။ ေဆာင္းရာသီတြင္ ငန္းျဖဴ(swan)ေလးမ်ား ေရာက္လာတတ္သည္။ ငွက္အမ်ိဳးမ်ိဳး ေရာေႏွာၿပီး သဟဇာတျဖစ္စြာ ေနထိုင္ၾကသည္။

  ေလွကေလးကို စီးၿပီး လွပၿငိမ္သက္ေနတဲ့ ကန္ေနျပင္ေပၚမွာ လႊင့္ေမွ်ာၿပီး ျမက္ေကာ္ေစာမ်ားအၾကား ျဖတ္သန္း သြားလာမယ္။ စိမ့္ေျမအရပ္ရဲ႕ ႐ႈခင္းကို ခံစားရတဲ့အျပင္ ေလွသမားက ဆိုျပတဲ့ နယ္စပ္ ေတးသြားမ်ားကိုလည္း ခံစားရမယ္။ သာယာေပ်ာ္ရႊင္ဖြယ္ အလြန္ေကာင္းပါတယ္။ ေခ်ာင္းရဲ႕ ေရအနက္မွာ ၁-၂ မီတာခန္႔ ရွိၿပီး စိမ့္ေျမ တခုလံုးရဲ႕ ပွ်မ္းမွ် ေရအနက္ ၆ မီတာ ခန္႔ရွိတယ္။ အနက္ဆံုးေနရာမွာ ၁၃ မီတာ နက္သည္။ ေရေအာက္ ရႊံ႕ညြန္မ်ား ၁၆ မီတာ ထူသည္။ ေဘးကင္းတဲ့ အေျခအေနမွာ ေရေပၚ ႐ႈခင္းကို တဝႀကီး ခံစားႏိုင္ပါတယ္။

စိမ့္ေျမ ျဖစ္ေပၚလာပံု

       စိမ့္ေျမမွာ ေတာင္ အႀကီးအေသး၊ ဘယ္တစ္လံုး၊ ညာ တစ္လံုး ရွိသည္။ လံုခ်ံဳေတာင္ႀကီး နဲ႔ လံုခ်ံဳေတာင္ေလးလို႔ ေခၚတယ္။ အိပ္ေပ်ာ္ေနတဲ့ မီးေတာင္ ၂လံုးပါ။ စင္ကနယ္တိုင္ ၂ခု ရွိတဲ့ ေတာင္သည္ လံုခ်ံဳေတာင္ႀကီး ျဖစ္ပါတယ္။ ပင္လယ္ေရ မ်က္ႏွာျပင္အထက္ ၂၇၈၃ မီတာမွာ ရွိၿပီး ႏိႈင္းယွဥ္အျမင့္ ၁၁၀၀မီတာ ရွိသည္။ ေဘးက ေတာင္တစ္လံုးဟာ လံုခ်ံဳေတာင္ေလး ျဖစ္ပါတယ္။ ပင္လယ္ေရ မ်က္ႏွာျပင္အထက္ ၂၆၈၁ မီတာမွာ ရွိၿပီး ႏိႈင္းယွဥ္အျမင့္ ၁၀၀၀ မီတာ ရတယ္။ မနက္ဆို လံုခ်ံဳေတာင္ႀကီး နဲ႔ လံုခ်ံဳေတာင္ေလးရဲ႕ ခါးလယ္ေအာက္အပိုင္းမွာ တိမ္ေတြ ဝန္းရံ ေနတယ္။ ေတာင္ထိပ္ ၂ခုဟာ ေကာင္းကင္ျပာသို႔ တည့္မတ္ေနတယ္။ မနက္ခင္းရဲ႕ ေနေရာင္ေအာက္မွာ ေတာက္ပၿပီး အေျပာင္းအလဲမ်ားတဲ့ ႐ႈခင္း ျဖစ္လာတယ္။ ဒါဟာ ထိန္ခ်ံဳးရဲ႕ နာမည္ႀကီး ႐ႈခင္း ၁၂ခုထဲက ၁ခု ျဖစ္တဲ့ “လံုခ်ံဳေခ်ာင္ရင္(စုစည္းၿပီး တိမ္ဆီသို႔)” ျဖစ္တယ္။ ကၽြႏ္ုပ္တုိ႔ ထိန္ခ်ံဳး စိမ့္ေျမ ျဖစ္ေပၚလာပံုဟာ ဒီေတာင္ ၂လံုးနဲ႔ ပတ္သက္ေနတယ္။

       လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၆ သိန္းခန္႔က အနီးတဝိုက္ မီးေတာင္ေပါက္ကြဲလို႔ ထြက္လာတဲ့ ေခ်ာ္ရည္ဟာ ေျမေအာက္ေရရဲ႕ ေရထြက္ေပါက္ကို ပိတ္ဆို႔သြားၿပီး ေရမ်ား စုေဝးကာ ကန္ ျဖစ္လာတယ္။ မီးေတာင္ျပာမႈန္႔မ်ား ကန္ေရျပင္သို႔ က်ေရာက္ၿပီး ငွက္၊ ေလတို႔က ျမက္မ်ိဳးေစ့ကို မီးေတာင္ျပာေပၚသို႔ ယူေဆာင္လာတယ္။ ဒီျမက္မ်ိဳးေစ့မ်ားသည္ ေျမဆီၾကြယ္ဝတဲ့ မီးေတာင္ျပာရဲ႕ အာဟာရျဖင့္ အဆက္မျပတ္ ႀကီးထြားလာတယ္။ အခ်ိန္ၾကာလာသည္ႏွင့္အမွ် ကန္ေရရဲ႕ တိုက္စားမႈေၾကာင့္ မီးေတာင္ျပာသည္ ေရနဲ႔ ေရာေႏွာၿပီး ေရေအာက္ထဲ အနည္ထိုင္သြားတယ္။ ရႊံ႕မီးေသြး နဲ႔ ျမက္ေကာ္ေစာ ကြဲသြားတယ္။ ျမက္ေကာ္ေစာသည္ မိမိရဲ႕ ကိုယ္ပိုင္စြမ္းအားနဲ႔ ေခါင္းမာစြာ၊ ဆန္းၾကယ္စြာ ရွင္သန္ခဲ့တယ္။ ေဆာင္းရာသီမွာ ျမက္တန္းေပၚက အပင္အားလံုး ေသသြားေပမဲ့ ေနာက္ႏွစ္ ေႏြဦးရာသီမွာ အေညႇာင့္မ်ား ျပန္ထြက္လာတယ္။ ၁ႏွစ္ ၄ရာသီဟာ ႀကီးထြားဖို႔ သံသရာ တစ္ခု ျဖစ္ေနတယ္။ ေႏြဦး၊ ေႏြ၊ ေဆာင္းဦး၊ ေဆာင္း ၿပီးသြားရင္ အသစ္ တစ္လႊာ ထပ္ပိုလာမယ္။ ႏွစ္ေပါင္း ၆သိန္းၾကာ ေသျခင္း၊ ရွင္ျခင္းအၾကား သံသရာ လည္ၿပီးေနာက္ လက္ရွိ ျမက္ေကာ္ေစာ ျဖစ္လာတယ္။

  ထိန္ခ်ံဳး ေပးဟိုင္ စိမ့္ေျမရဲ႕ အထူးျခားဆံုး တစ္ခုကေတာ့ စိမ့္ေျမရဲ႕ ၄ရာသီ ႐ႈခင္း မတူဘဲ ၄ ရာသီစလံုးရဲ႕ ႐ႈခင္း သာယာတာပါပဲ။ ေႏြဦး အကုန္ ေႏြအစပိုင္းမွာ စိမ့္ေျမေပၚ မာယာမ်ားတဲ့ ခရမ္းျပာေရာင္ ငွက္ၿမီးသစ္ခြမ်ား ပြင့္လန္း ေနတယ္။ ေႏြရာသီမွာ အျဖဴေရာင္ အိပ္ေနတဲ့ ေရၾကာပန္း အရိုင္းမ်ား အစိမ္းေရာင္ ပြင့္ပပ္မ်ားကို မွီၿပီး ပြင့္လန္းေနတယ္။ သင္းႀကိဳင္တဲ့ အနံ႔မ်ား ပ်ံ႕ႏွံ႕ေနတယ္။ ေဆာင္းဦးမွာ စိမ့္ေျမဟာ အေရာင္ အစံုဆံုး ပါပဲ။ အစိမ္းေရာင္ ေရေျပာင္းဖူး နဲ႔ က်ဴပင္မ်ား၊ အနီေရာင္ ေရႊဇာမနီပန္းမ်ား၊ ခရမ္းေရာင္ ေဗဒါပန္းမ်ား နဲ႔ ငန္းေမြးပန္း(Habenaria dentata (Sw.) Schltr.) အျပင္လိုက္ ရွိတယ္။ ေဆာင္းမွာ စိမ့္ေျမဟာ ေရငွက္၏ ေပ်ာ္ေမြ႔ရာ ကမၻာ ပါပဲ။ ၎သည္ ေျမာက္ဘက္က ငွက္မ်ား အေရွ႕ေတာင္အာရွသို႔ ေရြ႕ေျပာင္းရာမွာ အေရးႀကီး လမ္းတဝက္ နားခိုရာ ျဖစ္တယ္။ ၁ႏွစ္ ၄ရာသီစလံုးရဲ႕ ႐ႈခင္းသည္ လူကို ေအာက္ေမ့ဖြယ္ရာ ျဖစ္ေစတယ္။