ထိန္ခ်ံဳး ရင္ဖုန္းေတာင္သည္ ၿမိဳ႕ေျမာက္ဘက္ ၅၀ ကီလိုမီတာရွိ တန္းထန္းေက်းရြာထဲတြင္ တည္ရွိသည္။ ေတာင္ထိပ္ခၽြန္ၿပီး မွ်စ္သည္ တိမ္ေပၚသို႔ ထိုးထြက္ေနသကဲ့သို႔ ရွိေနသည္။ ပင္လယ္ေရ မ်က္ႏွာျပင္အထက္ ၂၄၄၆ မီတာတြင္ တည္ရွိသည္။ ႏိႈင္းယွဥ္အျမင့္ ၇၀၀ မီတာ ရွိသည္။ ေတာင္ထိပ္တြင္ မင္ေခတ္ ခ်ံဳးက်ိန္းဘုရင္ နန္းတက္ၿပီး ၇ ႏွစ္(၁၆၃၂ ခုနွစ္)တြင္ စတင္ တည္ေဆာက္ခဲ့ေသာ ရင္ဖုန္းေက်ာင္း ရွိသည္။ ဗုဒၶဘာသာ ႏွင့္ ေတာင့္ဘာသာ(dao) ၂မ်ိဳးစလံုး ပူေဇာ္ထားသည္။ ယူနန္ အေနာက္ဘက္ ေတာင့္ဘာသာ(dao)၏ နာမည္ႀကီး ေတာင္ျဖစ္သည္။ ယူနန္ အေနာက္ဘက္ ႏွင့္ အေရွ႕ေတာင္အာရွတြင္ နာမည္ႀကီးသည္။ ေရွးအခါက တိုင္ တိုင္းရင္းသူ တစ္ဦးသည္ ဆုေတာင္းျပည့္၍ ေတာင္ေပၚတက္ၿပီး ဘုရားရွိခိုးပူေဇာ္ရာ လမ္းတဝက္တြင္ ရုတ္တရက္ ဗိုက္နာၿပီး ကေလးေမြးေတာ့မလို႔ နတ္ေတာင္ကို မညစ္ညမ္းလိုသျဖင့္ ေက်ာက္ကမ္းပါးမွ ခုန္ခ်လိုက္သည္။ ၃ ရက္ၾကာေသာ္ ၎အမ်ိဳးသမီးသည္ အိမ္တြင္ ေဘးမသီ ရန္မခဘဲ က်န္းမာဝၿဖိဳးေသာ သားတစ္ဦး ေမြးဖြားခဲ့သည္ဟု အမ်ားက ေျပာၾကသည္။ အရပ္တြင္ ရင္ဖုန္းနတ္ေတာင္ႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ တန္ခိုးႀကီး ပံုျပင္ အမ်ားအျပား ရွိသည္။ ပံုျပင္ေတြ မ်ားေလ ၎အား “နတ္ေတာင္”အျဖစ္ ယံုၾကည္သူ မ်ားေလပင္။ ႏွစ္စဥ္ႏွစ္တိုင္း ျပည္တြင္းျပည္ပမွ လာေရာက္ၿပီး “နတ္ေတာင္”ကို ရွိခိုးေသာ ႏွင့္ လည္ပတ္ေသာ ဧည့္သည္ ၁ သိန္းေက်ာ္သည္။
ရင္ဖုန္းေတာင္သည္ ထိန္ခ်ံဳး၏ သမိုင္းေၾကာင္း ၾကာရွည္ေသာ “တိမ္ေလွကား ၃ေခါက္ခ်ိဳး”၊ “တိမ္ထဲမွ နတ္” ႐ႈခင္း ျဖစ္သည္။ ေတာင္ကုန္းအလယ္တြင္ တိမ္မ်ား ရစ္ပတ္ေနတတ္ၿပီး ေရွးဘံုေက်ာင္းသည္ တိမ္ပင္လယ္တြင္ ေပၚလိုက္ေပ်ာက္လိုက္ ျဖစ္ေနသည္။ ေတာင္တံခါးသို႔ ဝင္ၿပီးလွ်င္ ေတာင္၏ အေနအထားကို လိုက္ၿပီး ႀကိဳဆိုနန္း၊ ကြမ္ရင္နန္း၊ တုတ္မူ ခန္းေဆာင္၊ လြီက်ဴ နန္း၊ ေလာင္ကၽြင္းနန္း စသည္တို႔ကို တည္ေဆာက္ထားသည္။ ၎၏ အဓိက အေဆာက္အဦးကို တရုတ္ Mu ၂ Mu ခန္႔ ရွိေသာ ထိပ္အခၽြန္တြင္ ေဆာက္ထားသည္။ ဘံု၏ တံစက္ၿမိတ္အားလံုး ေက်ာက္ေဆာင္အျပင္ တိမ္လႊာမ်ားတြင္ ထိုးသြင္းေနသည္။ ဖြဲ႔စည္းပံုက်စ္လ်စ္ၿပီး ေနရာခ်ထားမႈ သင့္ေလ်ာ္သည္။ တည္ေဆာက္ရာတြင္ ခက္ခဲၿပီး အံ့မခန္း ျဖစ္ေစသည္။ “ကၽြႏု္ပ္ မိုးေကာင္းကင္ အျပင္ဘက္က အႏိႈင္းမဲ့ ေက်ာင္းကို လာ။ ဤေနရာသည္ လူ႔ျပည့္၏ ပထမ ေတာင္ထိပ္ပင္တည္း။”ဟူေသာ စာတန္းကဲ့သို႔ပင္။ ေတာင္ေပၚသို႔ လမ္းေလွ်ာက္တက္လွ်င္ ရင္ဖုန္းေတာင္၏ အလွကို ၾကည့္ႏိုင္သည္။လမ္းတစ္ေလွ်ာက္တြင္ ထူးဆန္းေသာ ေက်ာက္တံုးမ်ား၊ မီးေတာက္ကဲ့သို႔ ေတာင္ဇလပ္ပန္းမ်ား၊ အပင္အိုတြင္ တြဲေလာင္းက်ေနေသာ ႏြယ္ပင္၊ ေမ်ာက္ႏွင့္ ငွက္ ေအာ္သံ စသည္တို႔ ရွိသည္။ ေရွးအခါက ခရီးသြားပညာရွင္ႀကီး ရႊီရွာခက္ ေတာင္ေပၚသို႔ တက္စဥ္က အေျခအေနကို စိတ္ကူးယဥ္မိသည္။ တျဖည္းျဖည္း ေလွ်ာက္လာရာ ေတာင္၏ ခါးလယ္ေလာက္ ေရာက္ေသာအခါ ေက်ာက္ေဆာင္မ်ား မတ္လာသည္။ ေက်ာက္ေလွကားထစ္ ၂၆၈၅ ထစ္ တက္ၿပီးမွ ေတာင္ထိပ္ တံခါးကို ေရာက္မည္။ ဧည့္သည္မ်ား အားအင္ ကုန္ခန္းေနခ်ိန္မွာ ေတာင္ထိပ္တံခါးေအာက္တြင္ ေပ ၆၀ ေက်ာ္ေသာ မတ္ေစာက္ၿပီး အႏၱရာယ္ရွိေသာ ေက်ာက္ေဆာင္ႀကီး ရွိေနေသးသည္။ နဂါး၏ ေက်ာရိုးေပၚတြင္ ထြင္းထားသကဲ့သို႔ ေက်ာက္ေလွကားထစ္ ၄၃ ထစ္ရွိေသးသည္။ ၎၏ ေဘးတြင္ သံႀကိဳး ဆြဲထားလို႔ ဧည့္သည္မ်ားကို အႏၱရာယ္မွ ကာကြယ္ေပးႏိုင္ျခင္း ျဖစ္သည္။ “နတ္ေတာင္” ႏွင့္ ပိုတူရေသာ အပိုင္းမွာ အႏၱရာယ္ ေက်ာက္ေဆာင္၏ တစ္ဘက္တြင္ ေအးျမခ်ိဳၿမိန္ေသာ ေရ စိမ့္ထြက္ေနတဲ့ ေရတြင္း တစ္တြင္း ရွိေနသည္။ ဧည့္သည္မ်ား ထိုေရတြင္းေရ ေသာက္ၿပီးေနာက္ ပင္ပန္းမႈအားလံုး ခ်က္ခ်င္း ေပ်ာက္သြားၿပီး အႏၱရာယ္ ေက်ာက္ေဆာင္ကို တက္ရန္ နတ္က ေပးေသာ အားရွိလာသလို ခံစားရသည္။
ရင္ဖုန္းေတာင္ထိပ္တြင္ ရပ္ၿပီး မိုင္ေပါင္း ရာခ်ီေသာ ေတာေတာင္ လယ္ကြက္မ်ားကို မ်က္စိတစ္ဆံုး ၾကည့္ႏိုင္သည္။ မနက္တြင္ ေနထြက္ခ်ိန္၏ အလွ၊ တိမ္ပင္လယ္၏ ခမ္းနားမႈကို ၾကည့္ႏိုင္ၿပီး ညအခါ ျဖဴေဖြးေနေသာ လေရာင္၊ တက္လာေသာ ဆီးႏွင္းတို႔ကို ၾကည့္ႏိုင္သည္။ ေလာကႀကီးကို ထားခဲ့ၿပီး တစ္ေယာက္တည္း ရပ္တည္ေနသလို၊ ေလာကုတၱရာမွ ေက်ာ္ထြက္လာသလို ခံစားရေစသည္။ ယခုအခါ ေတာင္ေပၚသို႔ တက္ေသာ ေကဘယ္ကား တည္ေဆာက္ၿပီး ျဖစ္သျဖင့္ ပိုမိုမ်ားျပားေသာ ဧည့္သည္ကို ရင္ဖုန္းေတာင္ ႐ႈခင္း လာၾကည့္ရန္ ဆြဲေဆာင္ႏိုင္မည္။