ထိန္ခ်ံဳး သားေရ အရိပ္ဇာတ္သည္ ယူနန္ထိန္ခ်ံဳး အရပ္ဘက္တြင္ လူႀကိဳက္မ်ားၿပီး သမိုင္းေၾကာင္း ၾကာရွည္ေသာ ဟန္႔လူမ်ိဳး၏ အႏုပညာ တစ္မ်ိဳး ျဖစ္သည္။ ယူနန္ျပည္နယ္ ထိန္ခ်ံဳး စီရင္စု တဝိုက္တြင္ အဓိက ထြန္းကားသည္။ ေဒသတြင္ “မီးရိပ္”၊ “သားေရ အရုပ္ဇာတ္”ဟုေခၚသည္။ “ေတာ ရုပ္ရွင္”ဟုလည္း ေခၚၾကသည္။ အရုပ္ကို ႏြားသားေရျဖင့္ အမ်ားစု ျပဳလုပ္သည္။ ကိုယ္ထည္ႀကီးသည္။ ၅၀ စီဒီမီတာခန္႔ ျမင့္သည္။ ပံုစံ ရုိးစင္းၿပီး ႀကိဳးအလံုး အသံုးမ်ားသည္။ 

       ထိန္ခ်ံဳး သားေရ အရိပ္ဇာတ္သည္ မင္ေခတ္ ဟုန္းဝူ ကာလတြင္ ဟူနန္၊ ကြမ္တုန္း၊ စီခၽြမ္းနယ္တို႔မွ ဝင္ေရာက္လာသည္။ မွတ္တမ္း ရွိေသာ သမိုင္းေၾကာင္း ႏွစ္ေပါင္း ၂၀၀ ေက်ာ္ ရွိသည္။ ယခုေခတ္ထိ အၿမဲတမ္း တင္ဆက္ေနေသးသည္။ မင္ေခတ္ အေစာပိုင္းတြင္ က်န္းနန္(ျမစ္ေတာင္ဘက္)၊ ဟူနန္၊ ကြမ္းတုန္း၊ စီခၽြမ္း စသည့္ေဒသမွ နယ္စပ္သို႔ လာေရာက္ တပ္ဆြဲထားၿပီး စိုက္ပ်ိဳးေရး လုပ္ကိုင္ေသာ ေရြ႕ေျပာင္းသူမ်ားႏွင့္အတူ ထိန္ခ်ံဳးသို႔ ေရာက္လာသည္ဟု ေျပာၾကသည္။

       ထိန္ခ်ံဳး သားေရ အရိပ္ဇာတ္ တင္ဆက္ေသာ အဖြဲ႔ကို ေက်းရြာအလိုက္ ယူနစ္ခြဲထားသည္။ “အသင္း”ဟု ေခၚသည္။ ၎သည္ ေက်းရြာ တစ္ခု၏ သားေရ အရိပ္ဇာတ္ အဖြဲ႔ႏွင့္ တူသည္။ မန္ခ်ဴးေခတ္ အျမင့္ဆံုး ကာလတြင္ အသင္း တစ္ရာ နီးပါး ရွိသည္။ လက္ရွိတြင္ ထိန္ခ်ံဳး၌ အရွိန္အဝါ အရွိဆံုးမွာ ကုတုန္း လွ်ိဳက်ားက်ိဳက္၏ သားေရ အရိပ္ဇာတ္ အဖြဲ႔ ျဖစ္သည္။ ဤအဖြဲ႔သည္ အႏုပညာရွင္ေဟာင္း လွ်ိဳတင့္က်ံဳး၏ သင္ၾကားေပးမႈျဖင့္ သီဆိုေသာ ေလယူေလသိမ္း၊ တင္ဆက္မႈ၊ ဂီတ၊ ရုပ္ပံု၊ သားေရ အရုပ္ စသည့္အပိုင္းတြင္ ထိုးေဖာက္မႈ ႏွင့္ ဆန္းသစ္မႈမ်ား ရွိခဲ့သည္။ ၎တို႔သည္ စီရင္စု၊ ၿမိဳ႕၊ ျပည္နယ္၏ အရပ္ဘက္ အႏုပညာ တင္ဆက္မႈတြင္ ပါဝင္ခဲ့သည္။ ပရိတ္သတ္ ႏွင့္ လုပ္ငန္းတူမ်ား၏ ေကာင္းခ်ီးေပးမႈကို ရရွိခဲ့သည္။ 

       ယူနန္သာမက အေနာက္ေတာင္ဘက္ေဒသ တခုလံုး၏ ယေန႔ထိ ဆက္လက္ တင္ဆက္ေနေသာ အရပ္ဘက္ သားေရ အရိပ္ဇာတ္အေနျဖင့္ ထိန္ခ်ံဳး သားေရ အရိပ္ အႏုပညာသည္ ျပည္နယ္၊ ၿမိဳ႕၊ စီရင္စု အဆင့္ဆင့္မွ ဌာနမ်ားႏွင့္ ျပည္တြင္းျပည္ပ ပညာရွင္မ်ား၏ အေလးထားမႈကို ရရွိခဲ့သည္။ ျပည္တြင္း ျပည္ပ မီဒီယာမ်ား၏ ဂရုျပဳမႈကိုလည္း ရရွိခဲ့သည္။ အႏုပညာရွင္ လွ်ိဳရုံက်ိဳးက “အတုမရွိ”ေသာ သားေရအရိပ္ ထုတ္လုပ္ျခင္း ႏွင့္ တင္ဆက္ျခင္းေၾကာင့္ ယူနန္ျပည္နယ္ ယဥ္ေက်းမႈ ရုံးခန္းမွ ခ်ီးျမႇင့္ေသာ “ယူနန္ျပည္နယ္ တိုင္းရင္းသား အရပ္ဘက္ အဆင့္ျမင့္ ပန္းခ်ီပညာရွင္”ဟူေသာ ဂုဏ္ပုဒ္ကို ရရွိခဲ့သည္။ ၎မွ ထုတ္လုပ္ေသာ သားေရအရုပ္သည္ “ႏိုင္ငံ တည္ေထာင္ျခင္း ႏွစ္ ၅၀ျပည့္ ယူနန္တိုင္းရင္းသား အရပ္ဘက္ အႏုပညာရွင္၏ ဖန္တီးမႈ ျပပြဲ”တြင္ ပါဝင္ခဲ့သည္။ ဗဟို ရုပ္ျမင္သံၾကားဌာန(CCTV) (၁) အစီအစဥ္မွလည္း သီးျခား ေမးျမန္းတင္ဆက္ခဲ့သည္။ အႏုပညာရွင္ လွ်ိဳတင့္ဆန္းသည္လည္း “ယူနန္ျပည္နယ္ တိုင္းရင္းသား အရပ္ဘက္ ပန္းခ်ီပညာရွင္”ဟူေသာ ဂုဏ္ပုဒ္ကို ရရွိခဲ့သည္။

       ၂၀၀၀ခုႏွစ္ ဇြန္လတြင္ ထိန္ခ်ံဳး ကုတုန္းေက်းရႊာကို ယဥ္ေက်းမႈ ဝန္ႀကီးဌာနမွ “တရုတ္ အရပ္ဘက္ အႏုပညာ(သားေရ အရိပ္ဇာတ္)၏ ဇာတိ” ဟု အမည္ေပးခဲ့သည္။ ၂၀၀၃ခုႏွစ္တြင္ ကုတုန္း လွ်ိဳက်ားက်ိဳက္ သားေရ အရိပ္ဇာတ္ အသင္းသည္ အေနာက္ေတာင္ဘက္၏ တခုတည္းေသာ သားေရ အရိပ္ဇာတ္ ကိုယ္စားလွယ္အျဖစ္ ကြမ္က်ိဳးသို႔ သြားေရာက္ကာ “ေရႊျခေသၤ့ဆု” ႏိုင္ငံလံုးဆိုင္ရာ ဒုတိယ အႀကိမ္ေျမာက္ ရုပ္ေသး သားေရ အရိပ္ဇာတ္ ၿပိဳင္ပြဲသို႔ တက္ေရာက္ခဲ့ရာ (လံုးေပါင္း) တင္ဆက္မႈ ေၾကးတံဆိပ္ဆုကို ရရွိခဲ့သည္။ အႏုပညာရွင္ လိွ်ဳရုံက်ိဳး ႏွင့္ လွ်ိဳတင့္ဆန္းတို႔သည္ ပံုသဏၭာန္ ဖန္တီးဆုကို ရရွိခဲ့သည္။